Czy wykorzystywanie PrintScreenu narusza prawa autorskie?

Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawach autorskich i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006, Nr 90, poz. 631 z późn. zm.; dalej zwane: upapp) skorzystanie z utworu chronionego prawem autorskim wymaga zgody uprawnionego, chyba że odbywa się w ramach dozwolonego ustawą użytku.
 

Wyrazić zgodę można mailem

Uprawniony, którym najczęściej jest sam autor lub podmiot posiadający prawa majątkowe do utworu, może wyrazić zgodę na korzystanie z utworu (udzielenie licencji) poprzez zawarcie niewyłącznej umowy licencyjnej, za którą może zażądać wynagrodzenia. Do zawarcia niewyłącznej umowy licencyjnej wystarczy zgoda uprawnionego wyrażona za pośrednictwem emaila, w którym strony ustalą istotne postanowienia korzystania z utworu. W przypadku natomiast zawarcia umowy o przeniesienie praw autorskich majątkowych lub umowy o udzielenie licencji wyłącznej konieczna jest forma pisemna, ponieważ użytkownik staje się - w związku z zawarciem ww. umowy -uprawnionym, a tym samym zyskuje większą pewność co do możliwości korzystania z utworu w przyszłości.

Oddział 3 upapp wskazuje na dozwolony użytek utworów chronionych bez konieczności uzyskania zezwolenia twórcy, który polega na skorzystaniu z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego, a także w celach edukacyjnych oraz wykorzystując tzw. „prawo cytatu”.

ZOBACZ TAKŻE: Umowa o dzieło na działania Content Marketingowe
 

Prawo cytatu

Właśnie „prawo cytatu”, jako potoczne określenie dozwolonego użytku, mające swoją regulację w art. 29 upapp należy zastosować do używania PrintScreenu w artykułach. Ustawa stanowi, że wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. Przepis ten ma zastosowanie do wszystkich kategorii utworów oraz przedmiotów praw pokrewnych (w tym artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów itp.). Przedmiotem cytatu mogą być zarówno utwory pierwotne jak i istniejące ich opracowania.  W praktyce najczęściej cytowane są utwory wyrażone słowem (literackie, naukowe), muzyczne, audiowizualne, plastyczne (rysunki), slajdy, tabele, wykresy[1].

Warunkiem legalności cytatu jest korzystanie z utworu, który został już wcześniej rozpowszechniony, czyli udostępniony publiczne (art. 6 ust. 1 pkt 3 upapp). Jeżeli utwór nie był rozpowszechniony, cytowanie uzależnione będzie od zgody autora – w takim wypadku mowa będzie o np. cytowaniu udostępnionego rękopisu, wydruku.[2] Zaznaczyć należy, że doktryna w większości skupia się na analizie cytowanych utworów literackich, architektonicznych, fotograficznych, czy też plastycznych. Dyskusja w głównej mierze dotyczy wielkości cytowanego utworu. Z uwagi na fakt, że ustawa pozwala na cytowanie drobnego utworu w całości, powstały wątpliwości co do zakresu cytowania takich utworów jak fotograficzne, architektoniczne, czy plastyczne. Za dopuszczalnością cytowania w całości takich kategorii utworów, jak plastyczne, architektoniczne, fotograficzne opowiadają się J. Barta i R. Markiewicz (w tym kontekście przywołują opinię rzecznika generalnego V. Trstenjaka – wyrok TSUE z dnia 1 grudnia 2011 r. w sprawie C-145/10 Eva-Maria Painer v. Standard Verlags GmbH i inni, Zb. Orz. 2011, s. I-12533), przy czym wskazują, że jest kwestią drugorzędną, czy będzie to dopuszczalne „w drodze rozszerzenia znaczenia pojęcia «drobny utwór» czy też rezygnacji w szczególnych przypadkach z wymogu cytowania części utworu"[3].

Ustawa wskazuje także na zakres stosowania cytatu w swoich utworach wskazując na: uzasadnione wyjaśnianie, analizę krytyczną, nauczanie lub prawa gatunku twórczości.

O ile potrzeba wykonania analizy krytycznej, czy nauczania (działalność oświatowa) nie budzi wątpliwości interpretacyjnych dla użycia cytatu we własnym utworze to warto wskazać, że stosowanie cytatu w ramach uzasadnionego wyjaśnienia służy zaprezentowaniu stanowiska innej osoby, jej poglądów, w sytuacjach, gdy cytowany utwór stanowi niezbędne tło dla wyjaśnienia własnej argumentacji (tak S. Ritterman, Komentarz do ustawy o prawie autorskim, Kraków 1937, s. 102). Cel wyjaśnienia będzie realizowany w takich opracowaniach, jak komentarze (np. do przepisów prawnych), orzeczenia sądowe, wyjaśnienia urzędowe, artykuły o charakterze publicystycznym, polemicznym. Cel wyjaśnienia, jak podkreśla E. Traple, jest spełniony, gdy „bez cytatu dzieło byłoby w danym fragmencie niejasne, lub co najmniej trudne do zrozumienia dla przeciętnego odbiorcy"[4]. W takiej sytuacji umieszczenie PrintScreenu w artykule musiałoby być konieczne dla lepszego zrozumienia tekstu lub jako „ilustracja” danego problemu.

Uzasadnieniem dla stosowania cytatu mogą być tzw. prawa gatunku twórczości – to wyjątkowo nieostra przesłanka, która zgodnie z  art. 29 ust. 1 upapp oznacza akceptowanie „praw" w znaczeniu przyjętych zwyczajów, w sferze cytowania w poszczególnych gatunkach twórczości, a nie – generalną swobodę cytatu ze względu na „potrzeby" danego rodzaju twórczości[5]. Innymi słowy stosowanie cytatu w ramach prawa gatunku jest zezwoleniem na korzystanie z cudzych utworów, gdy jest to konieczne dla osiągnięcia własnego celu twórczego. Dodatkowo Sąd Najwyższy przyjął  w wyroku z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 232/04, OSNC 2005, nr 11, poz. 195, że „przytaczany utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało dzieło własne".

Dla stosowania PrintScreenu w artykułach istotne znaczenie ma wyrok SA w Warszawie z dnia 18 września 2003 r., sygn. akt VI ACa 23/03, w którym Sąd uznał, że „stosowanie tzw. prawa cytatu nie dotyczy tylko działalności literackiej”, ale zasadniczo każdej twórczości. Bezpośrednio o stosowaniu zrzutu ekranu PrintScreen mowa w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie (I ACa 1214/13). Co prawda pozwany przegrał z uwagi na niedopełnienie wymogów formalnych prawidłowego oznaczenia pochodzenia zdjęcia będącego zrzutem ekranu, ale Sąd dopuścił używanie PrintScreenów strony w ramach prawa cytatu uzasadnionego prawami gatunku, a więc dozwolonego co do zasady zapożyczenia utworu.

Należy podać źródło

Korzystając z cytatu należy pamiętać w szczególności o spełnieniu wymogu z art. 34 upapp wskazującym na obowiązek podania autora i źródła cytatu. W przypadku publikacji Printscreenu należy, dla prawidłowego podania źródła jego pochodzenia, umieścić odesłanie do strony WWW. w formie linku do strony, na której prezentowany jest utwór i z której został zaczerpnięty.

Dodatkowo, jak wskazuje doktryna, wartym uwagi jest fakt, że „cudzy utwór może być wykorzystany w postaci cytatu we własnym utworze tworzonym w ramach działalności zawodowej, gospodarczej, na potrzeby przygotowania utworu pracowniczego (który potem będzie wykorzystywał pracodawca). Dopuszczalne jest wykorzystanie cytatu w utworze, np. w prezentacji rozpowszechnianej podczas wykładu „komercyjnego" o charakterze naukowym, popularnonaukowym. We wskazanych powyżej przypadkach muszą być spełnione wszystkie warunki legalności cytatu, a fakt otrzymywania bezpośrednio lub pośrednio korzyści majątkowych z tytułu korzystania z utworu, w którym zacytowano cudzy utwór, nie wyłącza możliwości powoływania się na analizowaną postać dozwolonego użytku”[6].

Reasumując, aby skorzystać z prawa cytatu w przypadku wykorzystywania w artykułach zrzutu ekranu (PrintScreen) musimy umieścić go w samodzielnym utworze w rozumieniu prawa autorskiego oraz w odpowiednim zakresie i kontekście, gdy jest to konieczne dla osiągnięcia własnego celu twórczego. Należy pamiętać, że samo oznaczenie twórcy, bez odpowiedniego kontekstu, nie jest formą dozwolonego użytku utworów, a tym samym łamie prawa twórcy i wymaga zgody na publikację. Cytat, czyli na potrzeby sporządzenia niniejszej opinii np. zrzut ekranu, musi być oznaczony imieniem i nazwiskiem autora oraz źródłem cytatu. Informacje te są na tyle istotne, że powinny być umieszczone w okolicach PrintScreenu, a nie u dołu strony, czy artykułu. Jeśli ustalenie nazwiska autora oraz źródła jest niewykonalne należy o tym napisać w artykule w celu uniknięcia zarzutu przypisywania sobie mylnie autorstwa.